Het menselijk gedrag is soms zo op het eerste gezicht helemaal niet logisch. Foute relaties zijn daar een goed voorbeeld van. Waarom bij elkaar blijven als het toch niet werkt? Toch is het een verschijnsel dat veel voorkomt. Bijvoorbeeld stellen die ongelukkig zijn omdat ze eigenlijk niet bij elkaar passen, maar toch door blijven ploeteren. Of relaties waarin veel sprake is van ruzies en men elkaar toch op blijft zoeken. En zo zijn er nog tal van situaties te bedenken waarin het relationele ongeluk zegeviert. In de populaire Netflixserie Dag ziet de gelijknamige relatietherapeut veel van dat soort gevallen voorbij komen waar hij op zijn eigen, vaak komische, manier mee dealt. Als Dag echt zou bestaan, zou hij ongetwijfeld geïnteresseerd zijn in het onderzoeknieuws dat psycholoog Sara Rego en haar collega’s Joana Arantes en Paula Magalhães, van de Portugese Universiteit van Minho, onlangs presenteerden. Dat geeft namelijk een mogelijke verklaring voor het fenomeen foute relaties. Het heeft allemaal te maken met het ‘sunk cost effect’.
De psychologische val van gedane kosten
Kortgezegd zijn ‘sunk costs’ investeringen die je nooit meer terug kan krijgen. Het effect dat dit heeft op de mens, is dat die wil dat deze investeringen zich zullen terugbetalen. Zelfs als de vooruitzichten op een positief resultaat ronduit slecht zijn, of zelfs onmogelijk lijken. En hoe meer iemand geïnvesteerd heeft, hoe langer diegene bereid is te wachten op beloning. Het is objectief gezien irrationeel gedrag en eigenlijk ook heel opvallend hoeveel moeite de mens kan hebben met het accepteren van verliezen. De achterliggende psychologie is breed toepasbaar. Het is bijvoorbeeld een bekend verschijnsel op de aandelenbeurs. Hoe meer beleggers hebben geïnvesteerd in een bepaald aandeel, hoe groter de kans dat ze bereid zijn om te wachten op een winstmarge terwijl hun aandelen blijven kelderen. Bij consumenten wordt hetzelfde effect waargenomen. Bioscoopbezoekers die halverwege de voorstelling vinden dat de film helemaal niks is, zullen in de meeste gevallen toch blijven zitten tot het einde. Er is immers betaald voor een complete filmvertoning. Zonde om dan weg te lopen zonder alles gezien te hebben is dan de redenatie. En zo zijn er nog tal van voorbeelden te bedenken, van kansloze overheidsprojecten als de nooit tot bloei gekomen Betuwelijn tot aan pokeraars die op slechte kaarten blijven inzetten. Psychologiewetenschappers Rego, Arantes en Magalhães onderzochten of hetzelfde effect ook merkbaar is in relaties, en dat bleek inderdaad zo te zijn. Ze ondervroegen een groep van 952 mensen of ze een hypothetische ongelukkige relatie in verschillende soorten situaties, zoals bijvoorbeeld met en zonder samen gekocht huis, eerder zouden beëindigen of juist doorzetten. De resultaten lieten zien dat hoe meer geld en moeite in de foute relatie was gestoken, hoe meer men geneigd was te kiezen voor doorgaan in plaats van stoppen. In een tweede onderzoek, dat werd uitgevoerd onder 275 deelnemers, is ook nog gekeken of de hoeveelheid geïnvesteerde tijd eenzelfde bepalende factor had als geld en moeite. Opvallend genoeg was dat zo. Hoe meer tijd er gestoken was in de falende relatieverhouding, hoe meer tijd men bereid was erin te blijven investeren. Met deze bevinding konden de onderzoekers dus ook spreken van een ‘sunk time effect’.
Duidelijke conclusies
Het is vaak zo dat een lange relatie ook meer geld en moeite heeft gekost dan een korte. De twee onderzoeksresultaten vullen elkaar dus min of meer aan en versterken elkaar. De uitkomst is heel duidelijk. Hoe langer een tegenvallende relatie voortduurt, en hoe meer moeite en geld het opslurpt, hoe meer de mens geneigd is om te blijven hopen op de dag dat het allemaal beter wordt.
De zwakke schakels van het onderzoek
Het is niet zo dat het ‘sunk cost effect’ of ‘sunk time effect’ de oorzaak is van het bestaan van elke slechtlopende relatie. Er is een echte praktijkstudie nodig om definitief vast te stellen hoe praktisch toepasbaar het is. Het nu gedane onderzoek ging namelijk over niet echt bestaande relatiecases. Verder is ook niet onderzocht in hoeverre de angst om alleen te zijn een rol speelde bij de deelnemers aan het onderzoek. Dat zou namelijk ook een verklaring kunnen zijn waarom ruziënde koppels bij elkaar blijven. Een laatste opvallende zwakke schakel van het onderzoek is het feit dat de meerderheid van de onderzochte personen heel jong was, namelijk 18 tot 25 jaar. Dat komt omdat voornamelijk studenten van de Universiteit van Minho meededen. Voor een evenwichtiger onderzoeksresultaat is een juiste balans in leeftijd van de groep ondervraagden wel belangrijk. Juist op oudere leeftijd is namelijk een langdurige en serieuze relatie waarschijnlijker. Ondanks de beperkingen van het gedane onderzoek door Rego, Arantes en Magalhães, hebben de resultaten ervan wel een heel interessante en plausibele verklaring gegeven voor stellen die ondanks hun ongeluk toch bij elkaar blijven. Het irrationele gedrag dat zo kenmerkend is voor het ‘sunk cost effect’ was al aangetoond in economische termen en nu dus ook in liefdesrelaties. Maar eerlijk is eerlijk, heel schokkend nieuws is dat eigenlijk niet, want waar liefde is, zijn emoties. En die staan erom bekend niet rationeel te zijn.
